Fotoğrafta Perspektif Nedir, Ne Değildir?

Bu makale, PhotoWorld dergisinin  Kasım 2011 sayısında yayınlanmıştır.

Burada yer alan yazı ve fotoğraflar eser sahibine aittir. İzinsiz olarak kaynak gösterilerek dahi kullanılamaz, alıntı yapılamaz. Bu sitedeki çalışmaların tamamının ve/veya bir kısmının izin alınmadan kopyalanması ve kullanılması 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasasına göre suçtur. İzinsiz kullanılarak, alıntı yapılması halinde izinsiz kullananlar hakkında yasal kovuşturma yapılacaktır.

Perspektif Nedir, Ne Değildir ?

Perspektif, günlük hayatta mecazi olarak bakış açısı anlamında sıkça kullandığımız bir terimdir. Bir konunun farklı bakış açısından değerlendirilmesini istediğimizde “ olaya bir de şu perspektiften bakalım” deriz. Ama fotoğraf söz konusu olduğunda acaba perspektiften kasıt nedir, görüş açısıyla ilişkisi nedir, konuyla ilgili yanlış bilinenler nelerdir; bu sayımızda bunu inceleyeceğiz.

Perspektif Nedir?

Fotoğraf üç boyutlu dünyanın iki boyuta aktarılmış şeklidir. Üç boyutlu cisimlerin birbirleriyle olan büyüklük, pozisyon ve şekil ilişkisinin iki boyutlu düzlemde gösterilmesine perspektif diyoruz. Bir diğer deyişle perspektif, iki boyutlu bir resmin nasıl üç boyutlu bir dünyadan örnek olduğunu algılamamızı sağlıyor. Karenin içinde yer alan cisimlerin boylarının birbirlerine orantıları, ufka doğru daralan tren yolu, köşedeki bir evin sağ ve sol taraftaki ufuk çizgisine doğru daralması, hep perspektifin sonucudur. Perspektif, üç boyutlu dünyadaki derinlik ve uzaklık hissini iki boyutta hissetmemizi ve algılamamızı sağlar.

Perspektif mi, Görüş Açısı mı?

Fotoğrafla ilgili bir arkadaşınızdan “Bu fotoğrafı geniş açı perspektifiyle çekmek istiyorum” ya da  “geniş açı lensin perspektifi bambaşka oluyor” şeklinde ifadeleri muhakkak duymuşsunuzdur. Burada ifade edilmek istenen lensin sensör (ya da film) üzerine düşürebildiği görüntü alanına bağlı olarak sunduğu görüş açısının büyüklüğü ve bunun yarattığı etkidir. Geniş açı lenslerin distorsiyondan ve/veya optik kurallarından kaynaklanan yakın cisimleri daha büyük gösterme özelliği burada perspektif ile karıştırılıyor. Demek istediğimizi yanlış ifade ediyoruz ya da perspektifin ne olduğunu tam olarak bilmiyoruz.

Perspektifi Belirleyen Nedir?

Perspsektifi belirleyen yegane unsur objeye olan uzaklıktır. Lensin odak uzaklığıyla perspektifin ilişkisi yoktur. Lensin odak uzaklığı, vizörden o lensle çekebileceğimiz alanın büyüklüğünü etkiler, ama sadece o kadar (büyük odak uzaklığına sahip tele lenslerin fotoğrafik görüş açısı dar, küçük odak uzaklığına sahip geniş açı lenslerin görüş açısı geniştir). Fotoğrafını çektiğimiz objeye olan uzaklığımız değişmedikçe, aynı yerden hangi lensle fotoğraf çekersek çekelim, perspektif değişmez (Şekil 1).

 

Şekil 1. Fotoğraf makinesinin objeye olan uzaklığı değişince perspektif değişir. Makine objeye yaklaştıkça obje arka plana kıyasla daha büyük görünür. Ön ve arka plandaki objelerin birbirlerine olan oranlarındaki bu değişim, perspektif farklılığı yaratır. Objeye yaklaşırken farklı odak uzaklığında bir lens kullanılıp objenin aynı boyda kalması sağlandığında görüş açısı artar, arka plan küçülür.

Perspektif, fotoğraftaki değişik uzaklıklardaki cisimlerin birbirlerine göre görünen büyüklüklerinin nasıl olduğuyla alakalıdır. Normalde paralel olduğunu bildiğimiz düz çizgilerin yandan bakıldığında uzaktaki hayali bir noktada buluşuyormuşcasına daralarak gitmesi perspektifin doğal bir sonucudur. Kullandığımız lensin görüş açısı arttıkça çevredeki daha fazla cismi karenin içine dahil etme şansımız olur. Ama fotoğraf çektiğimiz nokta değişmedikçe baştan beri kare içinde yer alan cisimlerin göreceli boyutları, uzayıp daralarak giden çizgilerin oluşturduğu şekil ve çizgiler, aynı kalır.

Örneklerimizde fotoğraf makinesinin yerinde oynama yapmadan, aynı noktadan iki farklı odak uzaklığında lens ile çekilen fotoğrafları görüyoruz. Geniş açı ile çekilen fotoğrafın ilgili yerini büyüttüğümüzde, daha dar açılı lensle çekilen karedeki aynı noktayı elde edebileceğimizi görürüz. İlgili bölümdeki cismin arka planda görünen diğer cisimlere olan boy ve şekil olarak ilişkisi aynıdır. Perspektif değişmemiştir.

28mm

 

55mm

28mm kesilmiş

Şekil 2. Objeye olan uzaklık sabit, sadece odak uzaklığı değişti (zoom yapıldı). Üçüncü fotoğraf geniş açı ile çekilen fotoğrafın ortasından alınan bir kesittir. Perspektif değişmiyor.

Yine örneklerimizde çekilen objenin değişik odak uzaklığındaki lensler kullanıldığında aynı büyüklükte kalmasını sağlayacak şekilde ayrı mesafelerden çekilen fotoğrafları görüyoruz. Burada söz konusu objenin boyutunu sabit tutabilmek için geniş açı ile çekerken objeye daha yakın, tele ile çekilirken daha uzak mesafeden çekim gerçekleştirildi. Objeye olan uzaklık değiştiği için her bir fotoğraftaki cisimlerarası ilişki, yani perspektif değişti.

28mm

65mm

120mm

Şekil 3. Her bir kare farklı mesafeden çekildi. Her çekimde obje boyu aynı büyüklükte kalacak şekilde lensin odak uzaklığı değiştirildi. Mesafe değişimi perspektifin nasıl değiştiğini gösteriyor. Obje ile arka planı kıyaslayınız.

Etkili ve anlatımı güçlü fotoğraflar çekerken perspektif, dikkat edeceğimiz çok önemli bir unsurdur. Tek bir odak uzaklığına sahip bir lensle bile objeye olan uzaklığımızı değiştirerek perspektifi değiştirebiliriz. Bu bize bir objenin görünen boyunu büyütmek, belli bir özelliğini ön plana çıkarmak ya da vurgulamak, ön plandaki bir cisme büyüklük olarak dikkat çekmek gibi güçlü anlatım olanakları sağlar.

28mm

230mm

Şekil 4. Çekim mesafesi değişirken en sağdaki çocuğun boyu aynı kalacak şekilde lensin odak uzaklığı değiştirildi. Perspektif çok farklı.

Perspektif Algısını Oluşturan Unsurlar

Fotoğraflarımızda üç boyut ve derinlik hissini algılamamızda etkili olan unsurlar şunlardır:

1. Yakın objeler daha büyük görünür. Bir objenin bize yakın kısmı daha büyük, geride kalan kısmı daha küçük, ufka doğru görünmez bir noktaya daha da küçülerek uzanan şekilde görünür (lineer perspektif).
2. İnsan gözü mesafeyi yakınsanan düz çizgi ve yüzeylere bakarak algılar. Objeye bakış açısına göre ufuk çizgisinde bir veya iki noktaya, ufuk çizgisinin altında veya üstünde ise bir görünmeyen noktaya doğru düz çizgiler ve yüzeyler yakınsanıyor gözükür.
3. Birbiri üstüne binmiş objelerde daha üstte gözüken daha yakın hissi uyandırır.
4. Bize daha yakın görünen obje daha koyudur, objelerin renkleri uzağa doğru gittikçe açılır, pastel tonlara dönüşür (renk, kontrast ve keskinliğin azalması – atmosferik perspektif).
5. Yer düzleminde ufuk çizgisine daha yakın duran objeler daha geride olarak algılanır.
6. Gerçekte aynı boya sahip olduğunu bildiğimiz objelerden (insan gibi) daha küçük görünenin daha uzak mesafede olduğu algılanır.
7. Daha koyu ve keskin gölgeler oluşturacak şekilde tek bir yönden gelen ışığın oluşturduğu gölgeler derinlik hissini artırır.

Perspektifle ilgili son bir not: Perspektif algısı fotoğrafa bakma mesafesi ile değişir. Örneğin 4 metre genişliğindeki bir cismi 8 metre mesafeden çekiyorsak, bu fotoğrafın da 30 santim genişliğinde bir baskısını duvara astıysak, 60 santim uzaklıktan (benzer 1:2 oranı) baktığımızda aynı perspektifi doğallığı algılarız, daha yakın veya daha uzaktan bakmak perspektif algımızı değiştirir.